Κατά τη θερινή περίοδο παρατηρείται αυξημένη παρουσία άγριων ζώων σε περιοχές με ανθρώπινη δραστηριότητα, ιδίως κοντά σε οικισμούς, επαρχιακές οδούς, μονοπάτια και καλλιέργειες.
Η συνύπαρξη ανθρώπου και άγριας ζωής αποτελεί ένα δυναμικό φαινόμενο, το οποίο είναι διαχειρίσιμο υπό την προϋπόθεση ότι τηρούνται βασικά μέτρα πρόληψης και ψύχραιμης αντιμετώπισης.
- Καφέ Αρκούδα (Ursus arctos)
- Η καφέ αρκούδα είναι ζώο επιφυλακτικό, με δυνατό οσφρητικό αισθητήριο και σταθερές διαδρομές.
- Η αρκούδα δεν είναι επιθετικό ζώο. Αντιθέτως, τείνει να αποφεύγει την ανθρώπινη παρουσία. Επιθετικότητα μπορεί να εκδηλωθεί μόνο σε περίπτωση αιφνιδιασμού ή εάν αισθανθεί ότι απειλείται – ιδίως όταν πρόκειται για μητέρα με μικρά.
- Εμφανίζεται κυρίως σούρουπο-ξημέρωμα.
- Κάτοικοι ή επαγγελματίες κοντά σε δάση (π.χ. μελισσοκόμοι, κτηνοτρόφοι) είναι πιθανό να βιώσουν προσέγγιση χωρίς πρόθεση επιθετικότητας.
- Οι ζημιές αποζημιώνονται από τον ΕΛΓΑ, εφόσον δηλωθούν έγκαιρα.
- Οι αρκούδες προστατεύονται από την εθνική και ευρωπαϊκή νομοθεσία. Κάθε ενέργεια που οδηγεί σε θανάτωση ή εκδίωξη με μη επιτρεπτά μέσα είναι παράνομη.
- Η συχνή παρουσία αρκούδων κοντά σε κατοικημένες περιοχές αυτή την εποχή του έτους είναι αναμενόμενη, καθώς πρόκειται κυρίως για:
– Θηλυκά με μικρά, που αναζητούν εύκολες τροφικές πηγές (π.χ. οικιακά απορρίμματα, οπωροφόρα, μη ελεγχόμενες χωματερές) και προσπαθούν να προστατεύσουν τα μικρά τους από αρσενικά.
– Νεαρά ή ανώριμα άτομα που εκτοπίζονται από τα ενήλικα αρσενικά και κινούνται σε αναζήτηση χωροκράτειας.
Μέτρα πρόληψης:
- Όταν κινούμαστε στο δάσος (πεζοπορία, υλοτομία, βοσκή κ.λπ.), κάνουμε αισθητή την παρουσία μας (μιλάμε, τραγουδάμε, χρησιμοποιούμε σφυρίχτρα κ.ά.)
- Αποφεύγουμε πυκνή βλάστηση και μοναχικές διαδρομές.
- Δεν αφήνουμε σκουπίδια, υπολείμματα τροφής ή οργανικά απόβλητα που θα μπορούσαν να προσελκύσουν άγρια ζώα.
- Δεν πλησιάζουμε μικρό αρκουδάκι που ενδεχομένως είναι μόνο του – η μητέρα του πιθανότατα βρίσκεται κοντά.
- Κυνηγοί και επισκέπτες να γνωρίζουν ότι ομοιότητες με αγριογούρουνα έχουν οδηγήσει σε θανάσιμα περιστατικά για προστατευόμενα είδη.
Σε περίπτωση συνάντησης:
- Διατηρούμε ψυχραιμία. Δεν επιχειρούμε να την πλησιάσουμε ή να την τρομάξουμε.
- Δεν φωνάζουμε, δεν τρέχουμε, δεν πετάμε αντικείμενα.
- Μένουμε ακίνητοι ή απομακρυνόμαστε αργά και σταθερά, χωρίς να στρέψουμε την πλάτη μας.
- Αν η αρκούδα ορθώσει το σώμα της, πρόκειται για ενστικτώδη κίνηση ανίχνευσης, όχι επίθεση.
- Αν βρισκόμαστε κοντά σε πυκνή βλάστηση ή δύσβατο μονοπάτι, προσπαθούμε να της δώσουμε χώρο διαφυγής.
Εάν είμαστε σε όχημα:
- Παραμένουμε στο όχημα, χαμηλή ταχύτητα.
- Όχι φωτογράφιση με φλας.
- Χρησιμοποιούμε την μεγάλη σκάλα στα φώτα εφόσον αυτό είναι ασφαλές.
- Εκτιμώντας την κίνηση τυχόν άλλων οχημάτων χρησιμοποιούμε τα φώτα έκτακτης ανάγκης (alarm) και εφόσον κρίνουμε ασφαλές ότι απότομη κίνηση του ζώου δεν θα προκαλέσει κίνδυνο σε άλλο κινούμενο όχημα κορνάρουμε για να απομακρυνθεί το ζώο από το οδόστρωμα.
- Δεν ακολουθούμε την αρκούδα αν αυτή συνεχίζει να περπατά κατά μήκος του δρόμου.
- Ειδοποιούμε άμεσα τις αρμόδιες οδικές αρχές, ιδιαίτερα εάν το ζώο κινείται σε κεντρικούς οδικούς άξονες.
Μέτρα πρόληψης εφόσον η αρκούδα επισκέπτεται τακτικά μια κατοικημένη περιοχή:
- Συλλογή απορριμμάτων από εξωτερικούς χώρους, πλατείες, αυλές σπιτιών καθώς και ότι άλλο μπορεί να αποτελεί τροφική πηγή για την αρκούδα.
- Αποφυγή ρίψης απορριμμάτων έξω από τους κάδους ή κατά τις νυχτερινές ώρες στις περιοχές που έχει παρατηρηθεί κίνηση ή αποτελούν βιότοπο της αρκούδας, ώστε οι κάδοι να είναι καθαροί τη νύχτα.
- Αποφυγή ρίψης οικιακών απορριμμάτων σε σκουπιδότοπους και διατήρησης αυτών κοντά σε κατοικημένες περιοχές/οικισμούς.
- Έγκαιρη συγκομιδή των καρπών εντός ορίων των καλλιεργειών και πολύ περισσότερο εντός ή πλησίον οικισμών.
- Αποφυγή οικόσιτων ζώων εντός οικισμού. Σε περίπτωση που αυτό δεν γίνεται χρησιμοποιήστε τα κατάλληλα προληπτικά μέτρα.
- Επισκευή περιφράξεων ή τοποθέτηση ηλεκτροφόρας περίφραξης όπου είναι δυνατόν, για την προστασία του γεωργικού, μελισσοτροφικού και κτηνοτροφικού κεφαλαίου.
- Επαρκής φωτισμός περιμετρικά των οικοπέδων, κτηνοτροφικών εγκαταστάσεων κλπ.
- Καθαρισμός οικοπέδων, καλλιεργειών ή άλλων εγκαταστάσεων από πυκνή βλάστηση καθώς και καθαρισμός υπολειμμάτων από περυσινή σοδειά που μπορεί να υπάρχουν σε χωράφια.
- Ιδιαίτερη προσοχή συστήνεται στους κατόχους των οικόσιτων ζώων και τους κτηνοτρόφους, οι οποίοι θα πρέπει να ασφαλίζουν κατά τις νυχτερινές ώρες τα ζώα τους και να μην αφήνουν εκτεθειμένα νεκρά ζώα.
- Φύλαξη κοπαδιών και κτηνοτροφικών εγκαταστάσεων από ποιμενικούς σκύλους.
- Σε περίπτωση επανειλημμένης εμφάνισης σε κατοικημένες περιοχές, ειδοποιούμε τις αρμόδιες αρχές (Δασαρχείο, Αστυνομία). Σε περιπτώσεις πρόκλησης ζημιών ή σοβαρού κινδύνου, μπορεί να ζητηθεί η επέμβαση της Ομάδας Άμεσης Επέμβασης για την Αρκούδα, που λειτουργεί θεσμικά με τη συμμετοχή Δασικών Υπηρεσιών, Αστυνομίας, ΟΤΑ, Πυροσβεστικής και Περιβαλλοντικών Οργανώσεων (Καλλιστώ, Αρκτούρος, κ.ά.) [ΦΕΚ 272/Β/2014].
- Αγριόχοιρος (Sus scrofa)
Ο αγριόχοιρος είναι νυκτόβιο και κατά βάση φοβικό ζώο. Ωστόσο, παρουσιάζει αυξανόμενη κινητικότητα κοντά σε οικισμούς και καλλιέργειες. Ιδιαίτερα επικίνδυνα θεωρούνται τα θηλυκά με νεογνά.
Μέτρα πρόληψης:
- Κάνουμε αισθητή την παρουσία μας στο δάσος, αποφεύγουμε να αιφνιδιάσουμε τα ζώα.
- Αποφεύγουμε περιοχές με περιορισμένη ορατότητα, ιδιαίτερα το σούρουπο και τη νύχτα.
Μέτρα αποτροπής προσέγγισης αγριόχοιρων σε κατοικημένες περιοχές
- Απαγορεύεται η χορήγηση τροφής σε αγριόχοιρους, ιδιαίτερα κοντά σε κατοικημένες περιοχές. Η χορήγηση και ανεύρεση τροφής από τους αγριόχοιρους και τα υβρίδια τους είναι η σημαντικότερη αιτία προσέλκυσης τους στις αστικές ή περιαστικές περιοχές.
- Τοποθέτηση ειδικών κάδων απορριμμάτων (ασφαλείας) στις περιοχές που παρατηρούνται συχνές αλληλεπιδράσεις. Για το σκοπό αυτό θα πρέπει να επιθεωρηθούν οι υπάρχοντες κάδοι στην περιοχή και να αντικατασταθούν οι υπάρχοντες όπου αυτό απαιτηθεί.
- Περιορισμός του χρόνου έκθεσης υπολειμμάτων τροφής εκτός κάδων, με τη συστηματική και έγκαιρη περισυλλογή τους (εντατικοποίηση περισυλλογής – ενημερώσεις δημοτών).
- Βελτίωση του φωτισμού σε δρόμους που υπάγονται αντίστοιχα στην αρμοδιότητα του οικείου Δήμου ή της Περιφέρειας, κυρίως στις περιοχές που έχουν παρατηρηθεί διελεύσεις αγριόχοιρων και των υβριδίων αυτών.
- Τοποθέτηση σε επιλεγμένες θέσεις ειδικών προειδοποιητικών πινακίδων (οδικής σήμανσης) για τη μείωση των ορίων ταχύτητας και την πιθανή αλληλεπίδραση οχημάτων με αγριόχοιρους και υβρίδια αυτών για τον περιορισμό του κινδύνου τροχαίων ατυχημάτων.
Σε περίπτωση συνάντησης:
- Διατηρούμε ψυχραιμία, δεν φωνάζουμε.
- Απομακρυνόμαστε αργά και αποφασιστικά σε αντίθετη κατεύθυνση.
- Σε περίπτωση επίθεσης, προσπαθούμε να προστατεύσουμε ζωτικά σημεία και να βρούμε καταφύγιο (π.χ. πίσω από δέντρο, σε ύψωμα).
- Εάν κινούμαστε με όχημα σε οδικό δίκτυο που διέρχεται από δασικές και αγροτικές εκτάσεις, χωρίς να υπάρχει επαρκής ορατότητα, μειώνουμε την ταχύτητά μας, είτε έχουν τοποθετηθεί πινακίδες είτε όχι από τις αρμόδιες κατά περίπτωση αρχές. Τα ζώα δεν κατανοούν τη σήμανση και ούτε θεωρείται δεδομένη η διέλευσή τους πάντα από το ίδιο τμήμα του δρόμου.
Προστασία των αγροτικών καλλιεργειών
- Χρήση απωθητικών μέσων. Ηχητικών και οπτικών απωθητικών συσκευών (υπέρηχοι, θορυβογόνα, LED φώτα). Ειδικών απωθητικών σκευασμάτων, που βασίζονται σε οσμές ή γεύσεις αποτρεπτικές για τα ζώα.
- Τοποθέτηση ηλεκτρικών περιφράξεων
- Σωστή διαχείριση απορριμμάτων και υπολειμμάτων καλλιεργειών, ώστε να μην προσελκύουν τα ζώα.
- Ενίσχυση υφιστάμενων περιφράξεων με ανθεκτικά υλικά.
- Περιοδική επιτήρηση των χωραφιών, ώστε να αποφεύγεται η εγκατάσταση των ζώων.
- Λύκος (Canis lupus) – Τσακάλι (Canis aureus)
Οι λύκοι και τα τσακάλια είναι ζώα με μεγάλη ικανότητα αποφυγής του ανθρώπου. Περιπτώσεις συνάντησης σε υπαίθριο χώρο είναι εξαιρετικά σπάνιες και η επιθετική συμπεριφορά ακόμη πιο σπάνια.
Μέτρα πρόληψης:
- Δεν αφήνουμε υπολείμματα τροφής στο ύπαιθρο.
- Δεν προσεγγίζουμε ζώα που κινούνται μόνα, δείχνουν τραυματισμένα ή αποπροσανατολισμένα.
- Ιδιαίτερη προσοχή συστήνεται στους κατόχους των οικόσιτων ζώων και τους κτηνοτρόφους, οι οποίοι θα πρέπει να ασφαλίζουν κατά τις νυχτερινές ώρες τα ζώα τους και να μην αφήνουν εκτεθειμένα νεκρά ζώα.
- Φύλαξη κοπαδιών και κτηνοτροφικών εγκαταστάσεων από ποιμενικούς σκύλους.
Σε περίπτωση συνάντησης:
- Διατηρούμε ψυχραιμία.
- Μένουμε όρθιοι, σταθεροί, αποφεύγοντας την επαφή με τα μάτια.
- Δεν τρέχουμε, δεν στρεφόμαστε απότομα, απομακρυνόμαστε αργά.
- Αν χρειαστεί, κάνουμε τον εαυτό μας να φαίνεται μεγαλύτερος (ανύψωση χεριών, έντονη φωνή).
- Αλεπού (Vulpes vulpes)
Η αλεπού είναι ιδιαίτερα προσαρμοστικό είδος και εντοπίζεται συχνά σε αγροδασικές και ημιαστικές περιοχές. Παρότι σπάνια παρουσιάζει επιθετικότητα προς τον άνθρωπο, η επαφή μαζί της ενέχει κινδύνους μετάδοσης νοσημάτων, όπως η λύσσα ή η εχινοκοκκίαση.
Μέτρα πρόληψης:
- Δεν πλησιάζουμε ούτε ταΐζουμε αλεπούδες, ακόμη κι αν φαίνονται εξημερωμένες.
- Αποφεύγουμε την επαφή με περιττώματα ή περιοχές που μπορεί να έχουν μολυνθεί.
- Φροντίζουμε τα κατοικίδια να είναι εμβολιασμένα και επιτηρούμενα.
- Κάτοχοι οικόσιτων ζώων θα πρέπει να τα ασφαλίζουν κατά τις νυχτερινές ώρες.
Σε περίπτωση συνάντησης:
- Απομακρυνόμαστε ήρεμα, χωρίς να προκαλέσουμε το ζώο.
- Ειδοποιούμε τις αρχές αν η παρουσία της συνοδεύεται από ασυνήθιστη συμπεριφορά.
- Ερπετά (φίδια)
Στην Ελλάδα απαντώνται 23 είδη φιδιών (7 δηλητηριώδη – οχιές) και πολλές σαύρες. Όλα είναι προστατευόμενα.
Τα φίδια: μη δηλητηριώδη απομακρύνονται μόνα, οι οχιές δαγκώνουν μόνο αν απειληθούν.
Οι σαύρες: ακίνδυνες, ωφέλιμες (καταπολεμούν έντομα), μη δηλητηριώδεις, και αυστηρά προστατευόμενα είδη.
Μέτρα πρόληψης:
- Φοράμε ψηλά και κλειστά παπούτσια, αποφεύγουμε το βάδισμα σε ψηλά χόρτα χωρίς προσοχή.
- Κοιτάζουμε προσεκτικά πριν καθίσουμε ή ακουμπήσουμε σε βράχια, ξύλα ή σωρούς φύλλων.
- Αν συναντήσετε φίδι, απομακρυνθείτε ήρεμα και αφήστε το.
Σε περίπτωση δαγκώματος:
- Παραμένουμε ήρεμοι.
- Δεν επιχειρούμε αναρρόφηση ή κοπή του τραύματος.
- Ακινητοποιούμε το μέλος και ειδοποιούμε άμεσα ιατρική βοήθεια.
- Μην σκοτώνετε σαύρες ή άλλα ερπετά –είναι αυστηρά προστατευόμενα και ωφέλιμα.
- Έντομα (σφήκες, μέλισσες, αλογόμυγες, κ.ά.)
Η παρουσία εντόμων είναι συνήθης και σε ορισμένες περιπτώσεις (ιδίως αλλεργίες) μπορεί να προκαλέσει σοβαρή αντίδραση. Πιθανά αλλεργικά άτομα διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο. Τα τσιμπήματα είναι συχνότερα σε ηλιόλουστες, ανοιχτές περιοχές ή κοντά σε τροφές.
Μέτρα πρόληψης:
- Αποφεύγουμε έντονα αρώματα και ανοιχτόχρωμα ρούχα.
- Φοράμε καλυπτικά ρούχα σε περιοχές με πολλά έντομα.
- Δεν ταραζόμαστε ούτε κάνουμε απότομες κινήσεις αν μας πλησιάσει έντομο.
Σε περίπτωση τσιμπήματος:
- Αφαιρούμε το κεντρί αν υπάρχει.
- Εφαρμόζουμε ψυχρά επιθέματα.
- Σε περίπτωση αλλεργίας ή αναπνευστικών συμπτωμάτων, ειδοποιούμε άμεσα το 112.
- Σχετικά με τον μύθο των «απελευθερώσεων άγριων ζώων»
Με αφορμή περιστατικά εμφάνισης άγριων ζώων κοντά σε κατοικημένες περιοχές, κυκλοφορούν ανά τακτά διαστήματα ανυπόστατοι ισχυρισμοί περί «μυστικών απελευθερώσεων άγριων ζώων» από περιβαλλοντικές οργανώσεις ή άλλα πρόσωπα. Οι φήμες αυτές, αν και διαψεύδονται συστηματικά από αρμόδιους φορείς, συνεχίζουν να αναπαράγονται και να πυροδοτούν φόβο, καχυποψία ή και πράξεις αυτοδικίας (όπως η χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων), θέτοντας σε κίνδυνο τόσο την άγρια πανίδα όσο και τους ανθρώπους.
Στην πραγματικότητα:
- Δεν υπάρχει καμία καταγεγραμμένη περίπτωση ανεξέλεγκτης ή παράνομης απελευθέρωσης άγριων ζώων από περιβαλλοντικές οργανώσεις στην Ελλάδα.
- Η επιστροφή τραυματισμένων άγριων ζώων στη φύση γίνεται μόνο από εξειδικευμένα κέντρα περίθαλψης, με άδεια από το Υπουργείο Περιβάλλοντος, και δημοσιοποιείται με διαφάνεια.
- Οι πληθυσμοί άγριων ζώων μεταβάλλονται φυσιολογικά λόγω ποικίλων παραγόντων (π.χ. κλιματικοί, βιολογικοί, αλλαγές χρήσεων γης, απουσία θηρευτών).
- Οι περιπτώσεις αυξημένης παρουσίας λύκων, αλεπούδων ή αγριόχοιρων σχετίζονται κυρίως με την εγκατάλειψη καλλιεργειών, την αυξημένη διαθεσιμότητα τροφής (υπολείμματα, κάδοι, πτώματα) και την έλλειψη προληπτικών μέτρων φύλαξης.
Στο πλαίσιο της σωστής ενημέρωσης του κοινού και της ευθύνης για τη διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας, παρακαλούνται οι πολίτες να ακολουθούν τις οδηγίες των επίσημων φορέων και υπηρεσιών.
Ο Αναπληρωτής Προϊστάμενος της Δ/νσης Δασών Πιερίας
Δρ. Πέτρος Παπαπέτρου