ρεπορτάζ Σμαρώ Γιαννούλη
Καθώς διέσχιζα τον επαρχιακό δρόμο ανάμεσα στην Κατερίνη και τον Δίον, μια εικόνα με έκανε να σταματήσω απότομα. Σε ένα χωράφι, κάτω από τον καυτό ήλιο, εργάτες έσκυβαν μεθοδικά πάνω από φυτά καπνού — μια σκηνή που κάποτε ήταν συνηθισμένη, αλλά σήμερα φαντάζει σχεδόν σπάνια. Γύρισα πίσω λίγες μέρες αργότερα, την Παρασκευή 15 Ιουλίου, με την πρόθεση να γνωρίσω αυτούς τους τελευταίους καπνοπαραγωγούς της Πιερίας και να καταγράψω τις ιστορίες τους, πριν σβήσουν μαζί με τις τελευταίες ρίζες της καλλιέργειας.
Η Μαρία Νταλαμπέκου,
μία από τις λίγες εργάτριες που συνεχίζουν να δουλεύουν στα καπνοχώραφα, μου μίλησε με μια αφοπλιστική ειλικρίνεια. «Κάποτε δουλεύαμε όλοι… και τα παιδιά ακόμα. Από το πρωί μέχρι που έδυε ο ήλιος, για να ζήσει η οικογένεια τον χειμώνα», είπε. Ήταν λόγια που ξετύλιξαν μπροστά μου μια εποχή
κόπου, συλλογικής προσπάθειας και αξιοπρέπειας, μια πραγματικότητα που σιγά-σιγά χάνεται.
Τα καπνοχώραφα της Πιερίας: Μνήμες, μόχθος και το τέλος μιας εποχής
Κάτω από τον καυτό ήλιο της Πιερίας, οι εικόνες από τα καπνοχώραφα ξυπνούν μνήμες μιας άλλης εποχής. Αυτή την περίοδο, το «σπάσιμο» του καπνού βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη, μια διαδικασία που φέρνει στο νου όχι μόνο τον κόπο, αλλά και την ψυχή ολόκληρων κοινοτήτων που έζησαν για δεκαετίες από αυτή την επίπονη καλλιέργεια.
Η ποικιλία «Κατερίνης» δεν ήταν απλά ένας καπνός· ήταν η ραχοκοκαλιά της οικονομίας, η ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο, και το σκληρό σχολείο της ζωής για γενιές ανθρώπων.
Το καλοκαίρι των καπνοπαραγωγών: Κόπος και προσδοκίες – Η ποικιλία «Κατερίνης»: Ταυτότητα μιας περιοχής
Για τις οικογένειες των καπνοκαλλιεργητών στην Πιερία, το καλοκαίρι δεν σήμαινε διακοπές, θάλασσα ή ξεκούραση.
Σήμαινε ατελείωτες ώρες δουλειάς στα χωράφια, κάτω από τον καυτό ήλιο, από τα «επτά ξημερώματα» έως αργά το απόγευμα. Η διαδικασία του «σπασίματος» του καπνού, δηλαδή η συγκομιδή των φύλλων, απαιτούσε υπομονή, επιμονή και χειρωνακτική εργασία που άγγιζε τα όρια της αντοχής.
Κι όμως, μέσα από αυτόν τον μόχθο, γεννιόταν ένα σημαντικό εισόδημα. Ο καπνός της ποικιλίας «Κατερίνης», φημισμένος για την ποιότητά του, εξασφάλιζε τα προς το ζην. Από αυτόν τον μόχθο «παιδιά σπούδασαν, κοπέλες παντρεύτηκαν», χτίστηκαν σπίτια και εκπληρώθηκαν όνειρα. Αυτά τα δύσκολα καλοκαίρια, με την πίκρα και τον ιδρώτα του καπνού, λειτούργησαν ως το μεγαλύτερο κίνητρο για τα παιδιά του χωριού να στραφούν στη μόρφωση. Οι σπουδές δεν ήταν πολυτέλεια, αλλά η «διαφυγή» από την ταλαιπωρία της αγροτικής ζωής, η υπόσχεση για ένα μέλλον μακριά από τη ζέστη και το καθημερινό ξύπνημα στα χωράφια.
Το τέλος μιας εποχής και η στροφή του χρόνου
Ωστόσο, στα μέσα της δεκαετίας του 2000, η καπνοκαλλιέργεια άρχισε να δέχεται τα πρώτα ισχυρά πλήγματα. Το αυξανόμενο «κυνήγι» στο κάπνισμα, οι πιέσεις από τις πολιτικές υγείας, αλλά και η πτώση των τιμών παραγωγού σε συνδυασμό με την αύξηση των καλλιεργητικών εξόδων, άλλαξαν το τοπίο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και το Κράτος, με επιδοτήσεις για την εγκατάλειψη της καλλιέργειας, έστρεψαν πολλούς παραγωγούς σε άλλες δραστηριότητες.
Για κάποιους, αυτό σήμανε το οριστικό τέλος μιας μακράς παράδοσης. Τα καπνοχώραφα, άλλοτε γεμάτα ζωή και εργατικά χέρια, άρχισαν να αδειάζουν. Πολλοί από εκείνους τους ανθρώπους που αφιέρωσαν τη ζωή τους στον καπνό, δεν επέστρεψαν ποτέ ξανά στο χωράφι. Σήμερα ελάχιστες είναι οι οικογένειες -σε σχέση με το παρελθόν- που ασχολούνται με τη συγκεκριμένη καλλιέργεια. Ουσιαστικά, έκλεισε ένας κύκλος, αφήνοντας πίσω του όχι μόνο οικονομικές αλλαγές, αλλά και ένα νοσταλγικό αποτύπωμα στην ψυχή της Πιερίας, μια υπενθύμιση των δύσκολων, αλλά και τόσο καθοριστικών, καλοκαιριών του καπνού.
